कर्ता कोण ?

श्रोता म्हणे वक्तयासी । कोण कर्ता निश्चयेसी । सकळ सृष्टी ब्रह्मांडासी । कोणे केले । । १३-८-१
श्रोता वक्त्याला विचारतो की या सृष्टीचा कर्ता कोण आहे .वक्ता त्यांना अनेक मते सांगतो .वेगवेगळ्या लोकांची वेगळी मते वक्ता सांगताना श्रोते संभ्रमात पडतात .तेव्हा समर्थ सांगतात :
जे जे कर्तयाने केले । ते ते त्या उपरी जाले । कर्त्यापूर्वी आडळले । न पाहिजे की । । १३-८ -२६
केले ते पंचभूतिक । आणि पंचभूतिक ब्रह्मादिक । तरी भूतांशे पंचभूतिक । केले ते घडेना। । १३-८-२७
पंचभूतास वेगळे करावे । मग कर्त्यास वोळखावे । पंचभूतिक ते स्वभावे । कर्त्यात आले । । १३-८-२८
कर्ता जे जे निर्माण करतो ,ते त्यांच्या नंतर झालेले असते .कर्त्याच्या आधी ते अस्तित्वात नसते ।
आपल्या अनुभवाला येणारे सारे विश्व ,ब्रह्मादिक देव ,पंचभूतिक आहेत .म्हणून देवांनी हे पंचभूतिक विश्व निर्माण केले नाही ।
पंचभूतांवेगळे निर्गुण ।तेथे नाही कर्तेपण । निर्विकारास विकार कोण । लाऊँ शके । । १३-८-२९
निर्गुणास कर्तव्य न घड़े । सगुण जात्यांत सापडे । आतां कर्तव्यता कोणे कड़े । बरे पहा । । १३-८-३०
पंचभूते वेगळी केली ,फक्त निर्गुण उरते .निर्गुणाला कर्तेपण नाही .मग या दृश्य विश्वाचा कर्ता कोण ? असा प्रश्न येतो .समर्थ म्हणतात :
लटिक्याचा कर्ता कोण । हे पुसणेचि अप्रमाण । म्हणोनि हेचि प्रमाण । जे स्वभावेचि जाले । । १३-८-३१
ब्रह्मवस्तूच्या दृष्टीने विचार केला तर सारे दृश्य विश्व लटके आहे ,भ्रम आहे .जे मूळातच नाही त्याचा कर्ता कोण हा प्रश्नच गैर आहे .म्हणून हे दृश्य विश्व स्वत :च तैयार झाले असे म्हणावे लागते ।
सगुणे सगुण केले। तरी ते पूर्वीच आहे जाले । निर्गुणास कर्तव्य लाविले । नवचे कीं कदा । । १३-८-३३
येथे कर्ताच दिसेना । प्रत्यये आणावा अनुमाना दृश्य सत्यत्वे असेना । म्हणोनिया । । १३-८-३४
सगुणाने सगुण निर्माण केले असे म्हणावे ,तर सगुण आधीच निर्माण झाले आहे .म्हणजे सगुणाचा कर्ता सगुणाच्या आधीच आहे ।
निर्गुण निर्विकारी असल्या मुळे त्यास कर्तेपणाचा विकार स्पर्श करत नाही .सृष्टीचा कर्ता कोणी नाही .म्हणजे दृश्य विश्व खरे नाही .