शरीरातील पंचमहाभूते

स्थूल शरीर कशाचे बनलेले असते ?

स्थूल शरीर पंच महाभूतांचे बनलेले असते .पंचमहाभूते आहेत पृथ्वी ,आप तेज ,वायू ,आकाश .

अस्थी मांस त्वचा नाडी रोम | हे पाचही पृथ्वीचे गुणधर्म | प्रत्यक्ष शरीरी हे वर्म | शोधून पहावे || १७-९-१२ ||

शुक्लीत श्रोणीत लाळ मूत्र स्वेद | हे आपाचे पंचक भेद | तत्वे समजोन विषद |करून घावी ||१७-९-१३ ||

क्षुधा तृषा आलस्य निद्रा मैथून | हे पांचही तेजाचे गुण | या तत्वांचे निरुपण |केलेची करावे ||१७-८-१४ ||

चळण वळण प्रासारण | निरोध आणि आकोचन | हे पाचही वायोचे गुण | श्रोती जाणावे ||१७-९-१५ ||

काम क्रोध शोक मोहो भये | हा आकाशाचा परियाये |हे विवरल्याविण काये |समजो जाणे ||१७-९-१६ ||

आपल्या शरीरात अस्थी ,त्वचा ,मांस ,नाडी ,रोम यातून पृथ्वी तत्व दाखवले जाते .

रेत ,रक्त ,लाळ ,मूत्र ,स्वेद यात पाण्याचा अंश दिसतो .

भूक ,तहान ,आळस ,निद्रा ,मैथून यातून तेजतत्व दिसते .

चलन ,वळण ,प्रासारण ,निरोध आकुंचन यात वायू तत्व दिसते .

काम ,क्रोध ,शोक ,मोह ,भयं यातून आकाश तत्व दिसते .

सूक्ष्म देहात पंचमहाभूते कोणत्या रूपात दिसतात ?

अंत:कर्ण मन बुद्धी चित्त अहंकार | आकाश पंचकाचा विचार | पुढे वायो निरंतर | होऊनि ऐका || १७-९-१८ ||

व्यान समान उदान |प्राण आणि अपान | ऐसे हे पाचही गुण | वायो तत्वांचे ||१७-९-१९||

श्रोत्र त्वचा चक्षु जिव्हा घ्राण | हे पांचही तेजाचे गुण |आता आप सावधान |होऊन ऐका || १७-९-२० ||

वाचा पाणी पाद शिस्न गुद | हे आपाचे गुण प्रसिध्द | आता पृथ्वी विशद | निरोपिली || १७-९-२१ ||

शब्द स्पर्श रूप रस गंध |हे पृथ्वीचे गुण विशद | ऐसे हे पंचवीस तत्वभेद | सूक्ष्म देहाचे ||१७-९-२२ ||

अंत:करण मन बुद्धी चित्त अहंकार हे आकाश पंचक आहे .

व्यान समान उदान अपान प्राण हे वायूचे गुण आहेत .

कान त्वचा डोळे जीभ नाक हे तेजाचे गुण आहेत .

वाणी हात पाय जननेंद्रिय गुद हे पाण्याचे गुण आहेत .

शब्द स्पर्श रूप रस गंध हे पृथ्वीचे गुण आहेत .